Co nas uczula?

Pyłek roślin jako źródło alergenów

Duża część roślin podczas procesu rozmnażania produkuje ziarna pyłku, czyli męskie komórki rozrodcze. Ziarno pyłku pełni rolę nosiciela informacji genetycznej – jest przenoszone na znamię odpowiedniej rośliny przez wiatr lub na ciele owadów. Musi trafić na znamię kwiatu żeńskiego swojego gatunku. Gdy nastąpi zapylenie i pojawi się zgodność między pyłkiem i kwiatostanem żeńskim następuje kiełkowanie ziarna.

Przyczyny alergii na pyłki

Pyłki roślin wiatropylnych są niesione w przypadkowym kierunku. Unoszą się w powietrzu i trafiają do organizmu człowieka przez układ oddechowy. I to one są czynnikiem wywołującym alergię pyłkową. To, czy dana roślina jest alergenna zależy od składu chemicznego i rozmiaru pyłku.

Alergia na pyłki roślin występuje sezonowo. W Polsce wysycenie pyłkiem roślin obserwuje się od lutego do początku października. Wiele roślin wiatropylnych, w tym drzew kwitnie wiosną. Im wyższe stężenie pyłków, tym większe następuje nasilenie objawów alergii w tym okresie. Na bazie obserwacji występowania pylenia opracowuje się kalendarze pyleń roślin i prognozy stężenia pyłku roślin.

Nie wszystkie rośliny wywołują uczulenie. Aby roślina była przyczyną reakcji alergicznej, pyłek powinien pochodzić z rośliny wiatropylnej, być lekki i przenoszony na duże odległości, występować w dużych ilościach i być produkowany przez roślinę powszechnie występującą na danym obszarze. Przede wszystkim musi posiadać antygen wywołujący uczulenie, czyli niewłaściwą, nadwrażliwą reakcję układu odpornościowego.

Podział alergenów pyłkowych

Alergeny można podzielić na:

Specyficzne komponenty alergenowe np. pyłku wierzby

Wspólne dla wielu roślin i odpowiedzialne za występujące powszechnie reakcje krzyżowe „pyłkowo – pokarmowe” zwane panalergenami.

Homologiczne alergeny występują u roślin zaliczanych do tej samej rodziny. Osoby uczulone w innych krajach na oliwkę, po przyjeździe do Polski mogą wykazywać reakcję alergiczną na jesion, będący przedstawicielem rodziny oliwkowatych, choć sam pyłek jesionu rzadko uczula Polaków.

>

Rodzaje pyłków najczęściej wywołujące alergię

Do alergii na pyłki zwanej pyłkowicą, przyczyniają się w Polsce najczęściej pyłki traw, w tym zbóż. Okres pylenia rozpoczyna się na początku maja, a swoje apogeum osiąga w czerwcu i w pierwszej połowie lipca. Następnie poziom pylenia opada do września. Do najczęściej uczulających gatunków traw należą: żyto, wiechlina łąkowa, rajgras wyniosły, kostrzewa czerwona, tymotka łąkowa, wyczyniec łąkowy, mietlica pospolita i kupkówka pospolita.

Pyłki drzew uczulają rzadziej niż pyłki traw. Objawy alergiczne obserwuje się u osób uczulonych od lutego do początku maja. Najczęściej alergennym jest pyłek brzozy, drzewa stanowiącego bardzo wysoki procent lasów Europy. Jego wysokie stężenie występuje w kwietniu. Alergię mogą powodować również pyłki takich drzew, jak: dąb, buk, wierzba, platan, olcha, leszczyna. Choć pyłek topoli rzadko powoduje alergię, produkowany przez nią puch kielichowy może działać drażniąco na układ oddechowy osób uczulonych na pyłki traw.

Silne objawy alergiczne od połowy lipca do połowy września powodują pyłki bylicy. To bardzo popularny w Europie chwast wiatropylny. Innymi chwastami odpowiadającymi za wstąpienie alergii są pokrzywa, babka, szczaw i komosa.

Czynniki ryzyka rozwoju alergii na pyłki roślin

Obserwuje się większy odsetek osób uczulonych na pyłki na terenach bardziej zanieczyszczonych, uprzemysłowionych – drogi oddechowe są podrażnione zanieczyszczonym powietrzem i bardziej narażone na alergenne działanie pyłków.

Na alergię na pyłki są narażone częściej dzieci niż dorośli.

Alergia ma podłoże genetyczne. Jeśli rodzice chorują na alergię na pyłki, dzieci są zdecydowanie bardziej narażone na wystąpienie alergii.

Alergia na pyłki częściej występuje u osób uczulonych na inne czynniki np. pokarmowe.

Homologiczne alergeny występują u roślin zaliczanych do tej samej rodziny. Osoby uczulone w innych krajach na oliwkę, po przyjeździe do Polski mogą wykazywać reakcję alergiczną na jesion, będący przedstawicielem rodziny oliwkowatych, choć sam pyłek jesionu rzadko uczula Polaków.

Objawy alergii na pyłki roślin

Podstawową cechą alergii na pyłki jest sezonowość jej występowania. Uczulony na pyłki nie wykazuje reakcji alergicznej poza okresem pylenia. Charakterystycznymi objawami pyłkowicy są:

Objawy pyłkowicy

wodnista wydzielina z nosa zwana katarem siennym,

niedrożność nosa,

kichanie,

problemy ze spojówkami, świąd,
zaczerwienienie, zapalenie spojówek,

uporczywy kaszel,

napady duszności,

zmęczenie,

utrata apetytu,

problemy skórne: pokrzywka, wyprysk
alergiczny,

problemy gastryczne: bóle brzucha,
biegunka,

nudności i wymioty.

Objawy nasilają się, gdy stężenie pyłków w powietrzu wzrasta np. podczas słonecznej pogody. W czasie deszczu woda spłukuje unoszące się pyłki i objawy alergii się zmniejszają.
Oczywiście nie wszystkie objawy występują u konkretnego pacjenta. U jednych dominują problemy z nosem, u innych zapalenie spojówek, u kolejnych objawy astmy sezonowej i zmiany skórne. Najwięcej pacjentów cierpi z powodu nieżytu nosa, znacznie mniej z powodu zapalenia spojówek.

Ambrozja to chwast, który pochodzi z Ameryki Północnej i choć w Polsce stężenie pyłków tej rośliny zwykle nie jest wysokie (20 – 30 ziaren na 1 m3), również potrafi dać się we znaki alergikom.
Ambrozja kwitnie w Polsce w drugiej połowie sierpnia, we wrześniu i w pierwszej dekadzie października.
Pyłek ambrozji wywołuje silną reakcję ze strony układu oddechowego – obfita wydzielina z nosa, napady kichania, bóle głowy, bóle zatok, a także świąd skóry. W przypadku ambrozji mogą wystąpić reakcje alergiczne krzyżowe, zatem reakcja alergiczna (pieczenie, swędzenie, a nawet obrzęk w jamie ustnej) może wystąpić po kontakcie z pyłkiem bylicy i wyciągiem z koszyczków rumianku.

Alergeny zawarte w pyłku traw to w Polsce najczęstsza przyczyna okresowego alergicznego nieżytu nosa i atopowej astmy pyłkowej. Pylenie rozpoczyna się już na początku maja, jednak wtedy stężenie pyłku jest na tyle niskie, że nie wywołuje objawów alergicznych. Stężenie, które wywołuje objawy rozpoczyna się na przełomie maja i czerwca, i trwa do pierwszej połowy lipca.
Pyłek traw powoduje pojawienie się wodnistej wydzieliny z nosa i jego świąd, a także kłopoty z drożnością, napadowe kichanie. Poza tym mogą pojawić się objawy zapalenia spojówek – zaczerwienie, łzawienie i pieczenie oczu.

Babka rośnie w Polsce powszechnie, istnieje wiele jej odmian rosnących dziko (lancetowata, średnia, zwyczajna). W ostatnich latach obserwowany jest spadek stężenia pyłku babki. Babka kwitnie od maja do sierpnia, w zależności od gatunku.
Uczulenie na babkę może dawać objawy alergicznego nieżytu nosa (kichanie, wodnista wydzielina, upośledzenie drożności nosa) oraz zapalenia spojówek (świąd, zaczerwienie, pieczenie oczu).

Pokrzywa jest bardzo pospolitym w Polce chwastem, a stężenia jej pyłku osiągają bardzo wysokie wartości, jednak uczulenie na jej pyłki występuje bardzo rzadko. Pokrzywa pyli długo, bo przez cały okres od czerwca aż do września.
Pokrzywa pokryta jest parzącymi włoskami, które w kontakcie wywołują bąble pokrzywkowe, a odczyn skórny jest słabo nasilony.

Komosa jest popularnym chwastem i liczy około 1,5 tys. gatunków. W Polsce najpopularniejsza jest komosa biała, potocznie zwana lebiodą. Okres jej pylenia rozpoczyna się pod koniec lipca i trwa aż do października, zwykle jednak stężenia nie osiągają wysokich wartości.
Uczulenie na komosę zwykle objawia się katarem, kłopotami z drożnością nosa, bólem głowy, a także objawami typowymi dla zapalenia spojówek, czyli zaczerwieniem i swędzeniem oczu.

Parietaria, zwana inaczej pomurnikiem, należy do rodziny pokrzywowatych. Parietaria jest rośliną wysoce uczulającą oraz ciepłolubną. Z tego powodu nie jest w Polsce zbyt popularna. Alergia na pyłek parietarii jest dodatkowo trudna do ustalenia, gdyż jego wygląd jest bardzo zbliżony do pyłku pokrzywy.
Parietaria na terenie Polski kwitnie od czerwca do września. Alergia na nią może dawać objawy zapalenia spojówek, katar, ale także objawy astmatyczne (oskrzela).

Szczaw jest chwastem, a jego najbardziej rozpowszechnioną odmianą w Polsce jest szczaw zwyczajny. Uczulenie na pyłek szczawiu jest raczej rzadkie. Jego stężenie w rejonach miejskich jest dość niskie, zwiększa się jednak na terenach podmiejskich, gdzie jest dużo łąk.
Szczaw kwitnie od maja do czerwca. Osoba uczulona na pyłek szczawiu może mieć katar alergiczny (wodnista wydzielina, napadowe kichanie, obrzęk błon śluzowych), objawy typowe dla zapalenia spojówek (łzawienie, swędzenie i zaczerwienie oczu) czy ból głowy.

W Polsce najczęściej występuje bylica pospolita. Po uczuleniu na pyłek traw i pyłek brzozy, bylica zajmuje trzecie miejsce wśród pyłków, co do częstości wywoływania uczuleń. Pyli obficie, a pod koniec lata jest najdokuczliwszym ze wszystkich pyłków. Najsilniej pyli na koniec lipca oraz w pierwszej połowie sierpnia.
Uczulenie na pyłek bylicy objawia się alergicznym zapaleniem błony śluzowej nosa i zapaleniem spojówek.

Pyłek sosny rzadko wywołuje uczulenie. Jednak może być drażniący dla błony śluzowej nosa, przy wysokim stężeniu – uszkadzać ją, co może mieć negatywne skutki przy uczuleniu na pyłki traw. Drzewa iglaste, choć zwykle nie uczulają, długo utrzymują się w powietrzu i ich stężenie w atmosferze jest dużo wyższe niż drzew liściastych.
Sosna pyli w maju i na początku czerwca, zostawiając charakterystyczny żółty osad na brzegach kałuż. Alergia objawia się wodnistym katarem, niedrożnym nosem i podrażnionymi oczami.

Platan to rozłożyste, drzewo liściaste. Jego pyłek jest silnie uczulający, a w krajach, gdzie sadzi się dużo platanów nawet kilkanaście procent populacji odczuwa przykre skutki alergii. W Polsce platan nie jest zbyt powszechny, jednak osoby uczulone powinny w okresie pylenia unikać miejsc, gdzie występuje, np. parków.
Platan pyli w czerwcu. Objawy uczulenia to katar i zapalenie spojówek.

Jesion to drzewo liściaste, występujące w wilgotnych lasach i sadzone w parkach, przy alejach i drogach. Pyłki jesionu są silnie alergizujące, szczególnie, że jesion wchodzi w reakcje krzyżowe z oliwką i ligustrem, więc osoby uczulone mogą odczuwać silną reakcję alergiczną w pobliżu upraw drzewa oliwkowego.
Jesion zaczyna pylić zanim pojawią się na nim liście, a okres pylenia przypada na kwiecień.
Reakcją alergiczną może być katar i wszystkie związane z nim niedogodności (wodnista wydzielina, niedrożność nosa), ale także objawy astmy oskrzelowej.

Dąb jest drzewem liściastym, które pospolicie występuje w Europie Środkowej. W Polsce występują dwa gatunki: dąb szypułkowy i bezszypułkowy. Wysokie stężenia pyłku mogą wystąpić na terenach podmiejskich, a w miastach w okolicach parków.
Dąb szypułkowy kwitnie na przełomie kwietnia i maja, na około dwa tygodnie przed dębem bezszypuł Alergia na pyłki dębu objawia się katarem alergicznym i alergicznym zapaleniem spojówek.

W Polsce występuje grab pospolity, drzewo liściaste rosnące dziko, ale też sadzone w parkach i wykorzystywane podczas tworzenia żywopłotów. Uczulenie na grab występuje rzadko.
Grab kwitnie od połowy kwietnia do początków maja. Alergia objawia się przede wszystkim katarem.

W Polsce występuje tylko buk zwyczajny, w południowo – zachodniej części kraju tworzą się lasy bukowe, tzw. buczyny. Stężenie pyłków mocno waha się w różnych latach, wysokie – występuje średnio raz na 5 lat.
Buk kwitnie na przełomie kwietnia i maja. Alergeny pyłku buka wykazują reakcje krzyżowe z pyłkiem olszy, brzozy, leszczyny, grabu i dębu. Poza typowymi objawami alergii wziewnej, jak katar czy zapalenie spojówek, mogą pojawić się też objawy charakterystyczne dla astmy.

Brzoza jest drzewem liściastym, charakterystycznym ze względu na swoją białą korę. Brzoza wytwarza bardzo duże ilości pyłku, które wiatr przenosi na ogromne odległości.
Brzoza pyli obficie na przełomie kwietnia i maja, wtedy gdy pojawiają się na niej pierwsze liście. Jednak w zależności od roku termin ten może się przesuwać.
Typowe objawy uczulenia na pyłek brzozy to wodnisty katar, kichanie seriami, kłopoty z drożnością nosa, a także łzawienie, zaczerwienie, swędzenie i pieczenie oczu.

Leszczyna to wysoki krzew lub drzewo, powszechnie występujące na terenie całej Polski. Pojawia się w lasach i na polanach. Leszczyna zaczyna kwitnąć zanim pojawią się na niej liście i jest najwcześniej kwitnącą rośliną. Alergeny pyłku leszczyny wykazują reakcje krzyżowe z pyłkiem olszy i brzozy oraz alergenami własnych orzechów.
Leszczyna zaczyna pylić w lutym ale w zależności od roku pylenie może rozpocząć się już w styczniu. Objawami alergii będą nieżyt nosa, zapalenie spojówek a nawet objawy astmy.

Topola jest w Polsce pospolicie występującym drzewem, występuje na terenach nadrzecznych, ale jest też często sadzona w parkach i alejach. Pyłek topoli jednak dość rzadko powoduje alergię.
Topola pyli w maju. Objawy alergiczne to świąd oczu i nosa, katar, brak drożności nosa.

Olsza (olcha) to potężne drzewo, powszechnie występujące w Polsce. Kwitnie zanim rozwiną się liście i produkuje wielkie ilości pyłku, stąd pojawiające się w powietrzu wysokie jego stężenia.
Olsza pyli w marcu, a typowymi objawami uczulenia są wodnisty katar i objawy zapalenia spojówek.